Geograficzne granice Kaszub obejmują obszar od Pucka po Chojnice i od Bytowa po Gdańsk. O miano stolicy Kaszub spierały się przez lata różne ośrodki miejskie. Maryla Wolska, młodopolska poetka ujęła to w wierszu.
Siedem miast od dawna Kłóci się ze sobą,
Które to jest z nich
Wszech Kaszub głową:
Gdańsk – miasto liczne,
Kartuzy śliczne,
Święte Wejherowo,
Lębork, Bytowo,
Cna Kościerzyna
I Puck – perzyna.
Wejherowo nazywane jest „duchową stolicą Kaszub” ze względu na Kalwarię Wejherowską – centrum życia duchowego w regionie.
Czarny gryf z koroną umieszczony na złotym polu jest symbolem Kaszub. Historia kaszubskiego gryfa ma swoje początki w XII w. Średniowieczni władcy Pomorza Zachodniego używali gryfa w swoim herbie. Stąd wzięła się późniejsza nazwa dynastii książąt pomorskich – Gryfici. Gryf jest zwierzęciem mitycznym, jego najstarsze przedstawienia pochodzą ze starożytnej Mezopotamii. Najczęściej wyobraża się gryfa jako lwa z głową i skrzydłami orła.
Język regionalny, którym posługuje się na co dzień ponad 50 tys. ludzi. Za najstarszy druk kaszubski uznaje się dzieło Szymona Krofeya Duchowne Piesnie D. Marcina Luthera ÿ ÿnszich naboznich mężow z 1586 r. Głoski w języku kaszubskim mają inne, charakterystyczne brzmienie. W XIX w. Florian Ceynowa stworzył alfabet, który oddaje wszystkie cechy fonetyczne kaszubskiej mowy. W 2006 r. powołano Radę Języka Kaszubskiego (kasz. Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka), organ regulujący wszelkie sprawy dotyczące używania i rozwoju kaszubszczyzny.
W 2010 r. kaszubskiego uczyło się ponad 10 tys. dzieci i młodzieży. Od 2005 r. można zdawać egzamin maturalny w języku kaszubskim. Na Pomorzu działają z powodzeniem kaszubskojęzyczne media – prasa, radio i telewizja. W niektórych kościołach odprawia się liturgię po kaszubsku.
Kaszubskie nuty(kasz. Kaszëbsczé nótë; inne nazwy: alfabet kaszubski, abecadło kaszubskie)
Tradycyjna piosenka kaszubska; wyliczanka, której towarzyszą obrazki symbolizujące postaci, przedmioty i pojęcia pojawiające się w tekście. W przeszłości kaszubskie nuty miały charakter zabawowy, wykonywano je przy okazji wesel i innych uroczystości rodzinnych. Współcześnie alfabet kaszubski jest jednym z najpowszechniej rozpoznawanych elementów kaszubskiego folkloru.
Remùs to imię bohatera powieści napisanej w całości po kaszubsku przez Aleksandra Majkowskiego. „Życie i przygody Remusa” (kasz. „Żëcé i przigòdë Remùsa”) wydano po raz pierwszy w 1938 r. Powieść Majkowskiego uważana jest zgodnie za najwybitniejsze dzieło literatury kaszubskiej, kaszubską epopeję. Perypetie tytułowego bohatera, w na poły realistycznym świecie przedstawionym, odczytuje się przez pryzmat walki o zachowanie dziedzictwa kulturowego Kaszub. Remus jest wciąż żywym symbolem patriotyzmu, przejawiającego się w dbałości o język kaszubski.
Organizacji pozarządowa, jedna z największych w Polsce. Zrzeszenie stawia sobie za cel ochronę tradycji oraz rozwijanie kultury Kaszub i Pomorza w oparciu o samorządność i podmiotowość lokalną. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie powstało 2 grudnia 1956 r. Przy ZK-P działa Klub Studencki „Pomorania”, kuźnia talentów skupiająca studentów z Trójmiasta, założona w 1962 r. przez Lecha Bądkowskiego. Zrzeszenie organizuje wystawy, koncerty i festyny; działa aktywnie na niwie społecznej. Oddziały ZK-P przygotowują lokalne imprezy okolicznościowe, takie jak dożynki czy rocznice.
Członkiem ZK-P może być każdy, bez względu na pochodzenie. Oficjalna strona Zrzeszenia: www.kaszubi.pl. Zjazd Kaszubów
Coroczne zjazdy Kaszubów służą integracji ludzi, których łączy jedna kaszubska tożsamość, choć mieszkają w różnych, oddalonych od siebie częściach regionu. To także okazja, żeby zgromadzić na ojczystej ziemi emigrację kaszubską spoza granic Polski – zjazdy są ogólnoświatowe.
Bodaj największą atrakcją zjazdów jest przejazd pociągiem Transcassubia. Pociąg przejeżdża od stacji do stacji, zbierając rozśpiewanych Kaszubów, żeby zawieść ich do miasta, które wcześniej wyznaczono na gospodarza Zjazdu. Podczas podróży Kaszubi grają w Baśkę (kaszubską grę karcianą) i zażywają tabakę. Cały skład pociągu przystrojony jest czarno-żółtymi flagami Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, a pasażerowie ubrani są w tradycyjne kaszubskie stroje ludowe.
Pierwszy oficjalny Zjazd Kaszubów odbył się w 1999 r. w Chojnicach. Tabaka
Popularna na Kaszubach używka, przeznaczona do zażywania przez nos. Tabaka to sproszkowany tytoń, często aromatyzowany według uznania. Z zażywaniem tabaki na Kaszubach łączy się szereg zachowań kulturowych. Do rangi cenionego rzemiosła urosła umiejętność wykonywania tabakier (pojemników do przechowywania tabaki), mających kształt rożków. Od 2003 r. w Chmielnie organizowane są Mistrzostwa Polski w Zażywaniu Tabaki. Przy czym o zwycięstwie decyduje nie ilość zażytego proszku, ale dobry styl zażywania. Tabaka i tabaczenie jest tematem wielu kaszubskich piosenek, powiedzeń, a nawet utworów literackich.
Haft ma długą tradycję na Kaszubach, najstarsze kaszubskie motywy datuje się na wiek XVII. Sztuka haftowania zaistniała tu dzięki klasztorom w Żukowie i Żarnowcu. W hafcie kaszubskim występują określone barwy: niebieska (w trzech odcieniach), żółta, zielona, czerwona, czarna. Do powtarzających się motywów należą: lilie, dzwonki, chabry, niezapominajki, tulipany. Ciekawym symbolem jest drzewo życia. Jego gałązki nie mogą plątać się ani krzyżować. Podobnie człowiek – powinien wzrastać i rozwijać się w sposób prosty i harmonijny. W różnych częściach regionu wykształciły się nieco odmienne szkoły haftowania. Największy, coroczny konkurs hafciarski organizowany jest w Linii.
Kaszubi mają swoje, bardzo oryginalne instrumenty muzyczne. Diabelskie skrzypce służą do wygrywania rytmu. Ozdobione są maską, najczęściej podobizną brodatego diabła. Burczybas to instrument prosty acz pomysłowy: beczułka z wystającym pękiem końskiego włosia. Aby wydobyć dźwięk, trzeba zmoczyć włosie, a następnie pocierać je umiejętnie palcami. Bazuna – instrument wyglądający jak długa drewniana trąba – była dawniej używana przez pasterzy oraz rybaków jeziornych do dawania sygnałów.
Na Kaszubach jest wiele regionalnych chórów, wykonujących pieśni tradycyjne i religijne. W ostatnich latach kaszubszczyzna okazała się na tyle atrakcyjna, że zaistniała w muzyce popularnej. Sukcesy estradowe odnosi Weronika Korthals – wokalistka i kompozytorka, która z powodzeniem łączy przebojowy pop i muzykę kaszubską.
Kaszubskie potrawy kojarzą się z pożywnym wiejskim jedzeniem. Gospodyni na Kaszubach powinna była wyżywić rodzinę z tego, co wyhodowała i zebrała we własnym gospodarstwie. Do podstawowych składników kaszubskiej kuchni należą ziemniaki, z których przyrządza się m.in. kluski, kopytka i placki. Nieodłącznym elementem tradycji są ryby, obecne zarówno na stołach, jak i w ludowych podaniach. Do wielu dań wykorzystuje się owoce lasu: grzyby, czarne jagody, borówki, jeżyny. Na Kaszubach popularne są zupy, gotowane z ryb lub brzadu, tj. z suszonych gruszek, jabłek, śliwek i wiśni.
Typowo kaszubskie dania to np.: pùlczi ze sledzã (ziemniaki w mundurkach ze śledziem), zylc (galareta ze świeżego zapeklowanego mięsa), czôrnina (czarna polewka, przyrządzana z krwi gęsi, kaczki lub indyka).Kaszubi uprawiają wyjątkowo słodką i aromatyczną odmianę truskawek: senga sengana, w języku miejscowych: kaszëbskô malëna.
Sobótka (sobótczi). Wieczorem w wigilię św. Jana rozpalano stosy nad wodami jezior i rzek. Potem ucztowano wśród tańców i śpiewów. O północy kaszubskie panny wyruszały na poszukiwanie kwiatu paproci…
Ścinanie kani (scynanié kanie). Obchodom nocy świętojańskiej towarzyszyło niegdyś rytualne stracenie kani, ptaka, w którym dawni Kaszubi widzieli uosobienie zła. W obrzędzie uczestniczyli wszyscy mieszkańcy wsi. Wójt i starszyzna odczytywali wyrok obwiniający kanię. W rzeczywistości ptak ginął za przewiny samych mieszkańców. Rytuał służył symbolicznemu oczyszczeniu. Współczesne ścinanie kani odbywa się z użyciem kukły, na zasadach przedstawienia teatralnego.
Wielkanoc (Jastrë). Według tradycji w pierwszy dzień Wielkanocy należało wykąpać się w rzece lub jeziorze. W drodze nad wodę nie wolno było z nikim rozmawiać ani oglądać się do tyłu. Przestrzeganie tego zwyczaju miało zapewnić dobre zdrowie.
Dyngus (dëgùsë). Dyngowanie w drugi dzień świąt Wielkiej Nocy polegało na samaganiu dziewcząt po nogach rózgami z jałowca albo brzozy. Młode Kaszubki nie broniły się przed taką chłostą, ponieważ wierzyły, że zapewni im ona powodzenie u kawalerów.
Boże Narodzenie (Gòdë). Na dwa tygodnie przed świętami Bożego Narodzenia kaszubskie domy odwiedzają przebrani kolędnicy: policjant, baba z dziadem, śmierć, diabeł, kozioł, bocian, niedźwiedź prowadzony przez Cygana, żołnierz na drewnianym koniu. Do dzieci przychodzi Gwiôzdór, który odpytuje z pacierza, a grzecznym wręcza podarki.
Sylwester. W ostatni dzień roku prawie każda psota uchodziła płazem. Bywało więc, że 1 stycznia jakiś gospodarz znajdował wóz na dachu stodoły albo spędzał przedpołudnie na szukaniu swojej bramy, którą ktoś wyjął z zawiasów. Za wszystkie figle odpowiadał Stary Rok…
